تعریف

× در طبّ جدید: طبّ جدید، اغلب، یبوست را به صورت فردی تعریف می کند؛ به این معنا که اگر فرد، چند روز یک بار هم اجابت مزاج داشته باشد؛ در صورتی که مشکلی با وضعیت اجابت مزاج خود نداشته باشد؛ یبوست ندارد![1]

 

× در کتب معتبر پزشکی : «کسی که دفع سخت و طولانی داشته باشد یا احساس دفع ناکافی کند یا کم‌تر از سه بار در هفته دفع داشته باشد؛ یبوست دارد. برای آن که بگوییم شخصی مبتلا به یبوست است؛ باید ۲ یا بیش‌تر از نشانه‌های زیر را حداقل به مدت ۳ ماه داشته باشد:

الف) زور زدن بیش از حد در حین اجابت مزاج.

ب) مدفوع سفت و خشک.

ج) احساس تخلیه ناکامل بعد از اجابت مزاج.

د) دو بار یا کمتر عمل دفع در هفته.[2]

 

× در طبّ سنّتی: در تعریف یبوست باید به ۴ عامل توجه کرد:

۱- تعداد دفعات دفع مدفوع

۲- کیفیت دفع

۳- قوام مدفوع

۴- حجم و جرم مدفوع

* عقیده ابن سینا : به ازای مصرف هر وعده غذایی، شکم باید یک بار کار کند. به این ترتیب، در روزگار ما که مردم ۳ وعده غذا مصرف می کنند باید ۳ بار هم دفع مدفوع داشته باشند؛ اما دسترسی به این آسان نیست. لذا روزانه یک بار دفع، حداقّل آن چیزی است که می توان انتظار داشت.

* عبارت اخری: دفعی است که به آسانی و بدون هر گونه درد و ناراحتی انجام شود و پس از آن، شخص، احساس سبکی، راحتی و خالی بودن روده ها را تجربه کند. قوام مدفوع نیز نه زیاد سفت باشد و نه زیاد شل؛ و به لحاظ وزنی نیز تقریبا معادل غذای مصرف شده باشد.

 

* نکته: گاهی ظاهرا تمام شروط فوق، محقّق است امّا فرد مجبور است روزی ۷-۶ بار به دستشویی برود تا راحت بشود! به عبارت دیگر، میزان دفع مدفوع در هر بار، کم است-اگرچه میزان کلّی آن طبیعی است- از نظر ما، این حالت نیز نوعی یبوست یا اختلال دفع مدفوع محسوب می شود.

 

چرا یبوست این قدر خطرناک است؟

بدن از راه های مختلفی اقدام به بیرون ریختن مواد زاید می کند. ساده ترین این راه ها، دفع مدفوع و ادرار، تعریق، تنفّس و … هستند. دفع مدفوع عهده دار دفع خطرناک ترین موادّ زاید از بدن است. حالا فکرش را بکنید که این مواد؛ با این درجه از سمّیت به جای آن که از بدن بیرون بروند، در بدن باقی بمانند و از طریق سیستم بازجذب قوی روده، مجدّداً به داخل بدن برگردند. طبیعی است که در این حالت، بدن در به در به دنبال راهی می گردد که هر طور شده این مواد را بیرون بریزد. لذا گاهی، این مواد از طریق پوست شروع به دفع می کنند که حاصل آن بروز انواع بیماری های پوستی مثل اگزما و کهیر است. اگر بدن راه ریه را انتخاب کند، می توان شاهد بروز آسم، برونشیت، تنگی نفس و مانند آنها بود. به همین ترتیب، بدن هر راهی که برای دفع این مواد انتخاب کند، منجر به بروز بیماری جدیدی خواهد شد.

 

علل ایجاد یبوست

۱- مشکلات تغذیه ای:

× مصرف مواد غذایی یبوست زا: برنج، ماکارونی، موز، لبنیات پرچرب، پنیر، ماست شیرین و کشک، مصرف زیاد مواد گوشتی به خصوص به صورت خشک مثل کباب، بسیاری از فست فودها، سیب و انار و به (و به ویژه انواع ترش آن ها) و...

 

× مصرف کم فیبر: مصرف نان سفید، برنج سفید، عدم مصرف میوه و سبزی ها، کندن پوست میوه ها به هنگام مصرف، غلبه غذاهای حیوانی بر غذاهای گیاهی در رژیم غذایی مردم و...

 

× از دست دادن آب بدن و یا عدم مصرف کافی مایعات می تواند باعث یبوست شود. لذا مصرف داروهای ادرار آور، نوشیدنی های کافئین دار و... باعث ایجاد یبوست شوند.

 

تذکّر بسیار مهم: مطلب فوق هرگز به این معنا نیست که نوشیدن آب زیاد به عنوان یک روش درمان یبوست مورد تایید ماست؛ بلکه چنان که در مقالات مرتبط با این بحث هم آمده است؛ مصرف آب، تنها باید بر اساس میزان تشنگی انجام شود. آب درمانی تنها به روش هایی خاص، مورد تایید است.

 

۲- بی تحرّکی: به ویژه اگر این بی تحرّکی، با نشستن طولانی مدت روی صندلی توام باشد.

 

۳- شرایط فیزیولوژیکی خاص: مثل حاملگی و افزایش سن

 

۴- مسافرت: علّت این امر، تغییر در برنامه غذایی که باعث کاهش عملکرد کبد می شود.

 

۵- مصرف برخی از داروهای شیمیایی: برخی داروهای ضد فشارخون بالا؛ بعضی داروهای پایین آورنده چربی خون؛ داروهایی که ترکیبات تریاک دارند (مثل داروهای کدیین دار)؛ برخی داروهای مسکّن؛ آنتی اسیدها؛ برخی داروهای درمان کننده پارکینسون؛ داروهای ضدّ گرفتگی عضله؛ داروهای ضدّ افسردگی؛ مکمّل های آهن؛ مکمّل های کلسیم؛ آنتی هیستامین ها؛ داروهای ادرارآور؛ داروهای ضدّ تشنّج و...

 

۶- خودداری از دفع به موقع مدفوع.

 

۷- مصرف مداوم داروهای ملیّن و مسهل: به اصطلاح روده تنبل می شود.

 

۸- برخی بیماری هایی که می توانند عامل ایجاد یبوست باشند: کم‌کاری تیروئید و برخی دیگر از غدد داخلی؛ مرض قند؛ تومورهای روده و مقعد؛ اورمی؛ زیادی کلسیم در بدن؛ کمبود قند خون؛ سل؛ بیماری ام.اس؛ پارکینسون؛ آسیب های نخاعی؛ بیماری‌های عضلانی مثل دیستروفی عضلانی؛ بیماری روده تحریک‌پذیر یا روده عصبی؛ بیماری‌های مرتبط به عضلات کف لگن؛ افسردگی و…

 

درمان

بر اساس علل ایجاد کننده آن است و تجویز یک نسخه واحد برای تمام افراد امکان پذیر نیست. درمان یبوست نیز باید با تغییر در رژیم غذایی و روش زندگی انجام شود و نسخه های ذکر شده تنها در کوتاه مدّت و حتّی المقدور با تجویز پزشک قابل استفاده خواهند بود.[3] - [4]

1- غذا را زیاد بجوید.

 

2- مصرف خوراکی های یبوست زا را به حداقل برسانید. در مورد برنج این نکات قابل ذکر است:

* مصرف آن را به حداقل برسانید.

* انواع افزودنی ها مثل سبزی، لوبیا و... را در طبخ برنج استفاده کنید.

* از برنج قهوه ای استفاده کنید یا آنکه مقداری سبوس برنج را به هنگام طبخ پلو، با آن مخلوط کنید.

* برنج را زیاد بشویید تا لعاب آن گرفته شود؛ اما آبکش نکنید و آن را به شیوه دم پخت، طبخ کنید.

* از مصرف برنج هایی که تغییرات ژنتیکی در آن ها اعمال شده است، خودداری کنید.

* از مصرف برنج هندی، پاکستانی خودداری کنید.

* به ترک اعتیاد به برنج به طور جدی فکر کنید.

 

3- از آش ها و شورباها زیاد استفاده کنید.

 

4- ورزش کنید.

 

5- مصرف میوه و سبزی ها را افزایش دهید: در این مورد باید به وضعیت مزاجی خودتان توجه داشته باشد. به طور خاص مصرف کاهو، خیار، انواع آلوها، هندوانه و... برای افراد گرم مزاج و گلابی، انجیر، هویج یا زردک پخته و... برای افراد سردمزاج می توانند ملین های خوبی باشند.

 

6- روغن مصرفی را عوض کنید: استفاده از روغن زیتون غذایی و حذف روغن های نباتی جامد و...

 

7- دفع را به تاخیر نیندازید.

 

8- رژیم نگیرید.

 

9- کاهش مصرف داروهای شیمیایی.

 

10- از نان های سبوس دار استفاده کنید.

تمهیدات درمانی ساده و عمومی

 

× مصرف خاکشیر.

 

× مصرف ترنجبین.

 

× مصرف شکر سرخ: به جای استفاده از قند و شکر سفید، چرا که آنها باعث اختلال کارکرد کبد و ایجاد یبوست است. همچنین می توانید به عنوان یک ملین، آن را به روش خاکشیر استفاده کنید.

 

× هویج: مصرف روزانه یکی دو عدد هویج آب پز، + همراهی با کمی روغن زیتون

 

× دانه های لعاب دار: مانند اسپرزه، بارهنگ، تخم شربتی، بالنگو و تخم ریحان. مصرف این دانه ها باید با توجه به مزاج شخص انجام شود. برای استفاده طولانی مدت از اینها بهتر است از مخلوطشان استفاده شود

 

× روغن ها:

- روغن کرچک: مسهلی بسیار قوی و پر عارضه است و لذا فقط باید با تجویز پزشک مصرف شود.

- روغن بادام شیرین: مسهلی ایده آل برای نوزادان و به ویژه در استفاده کوتاه مدّت است.

- روغن زیتون: شرط آنکه تصفیه نشده و خالص باشد.

 

× آلو: در افراد گرم مزاج و به ویژه صفراوی ها، خیسانده آلو، ملینی مطبوع و مورد پسند است؛ اما در کسانی که طبیعت سرد یا معده و روده ضعیفی دارند باید از خوردن آن اجتناب کنند.

 

× برگه های خیسانده: قیسی و هلو و انجیر خشک...

 

× شیر.

 

 

 

 

 

 

منبع: طب شیعه

نویسنده: دکتر وحید علیان نژادی



[1] . نتیجه: «یبوست برای افراد مختلف، معنای متفاوتی دارد. طبق بررسی های انجام شده، بعضی از افراد هر شش تا دوازده روز و آن هم با کمک مسهل های قوی اجابت مزاج دارند و حتی این مساله را به عنوان امری طبیعی پذیرفته اند. فعالیت و حرکت روده برای دفع، به میزان سلامتی افراد بستگی دارد. برای بعضی از افراد، حرکت روده و اجابت مزاج، هر دو روز یک بار، طبیعی است؛ درحالی که فرد دیگری ممکن است روزانه سه بار و حتّی بیشتر دفع انجام دهد و هر دوی آنها کاملاً سالم باشند.»

[2] . نتیجه : مثلاً اگر کسی یک بار در هفته اجابت مزاج داشته باشد؛ اما مدفوع وی نرم باشد و به راحتی تخلیه شود و بعد از تخلیه، احساس راحتی بکند؛ دچار یبوست نیست! بدیهی است که این تعاریف از منظر طبّ سنتی پذیرفته نیستند.

[3] . بسیاری از مبتلایان به یبوست تصور می کنند که مصرف هر سبزی و میوه برای درمان یبوست مفید است؛ یا دستکم ضرری ندارد؛ اما باید گفت که درمان اصولی یبوست بدون تشخیص گونه و سبب آن ممکن نیست و اگرچه می تواند در ظاهر، یبوست را کاهش دهد یا موقتا از بین ببرد؛ اما از سوی دیگر ممکن است سبب اصلی یبوست را شدیدتر کند یا ناخوشی های دیگر فرد را افزایش دهد. بنابراین، درمان یبوست و به ویژه درمان دارویی آن امری تخصّصی است که حتما و باید با نظر متخصّص مجرّب انجام شود و درمان های خودسرانه می توانند عوارض جبران ناپذیری در پی داشته باشند. (دکتر انوشیروانی به نقل از سایت تندرستان)

[4] . تصور کنید زن مسنی که دچار نفخ و چاقی هم هست و از احساس سرمای بدن نیز شکایت دارد بخواهد یبوستش را با خوردن خیار یا آلو بخارا درمان کند؛ البته این دو میوه یبوست او را موقتاً بهبود می دهند؛ ولی پس از اندک زمانی می توانند موجب تشدید یبوست و ناراحتی های دیگر وی یعنی نفخ و احساس سرما شوند. به عبارت دیگر این زن دچار غلبه بلغم است و یبوست او نیز ناشی از این امر است که با مصرف خیار و آلو بخارا مشکل او تشدید خواهد شد.

همچنین درحال حاضر بیشتر فرآورده های گیاهی موجود در داروخانه ها -که برای درمان یبوست عرضه شده اند- دارای برگ سنا یا عصارۀ آن هستند و از این رو نه از دیدگاه فیتوتراپی و نه از منظر مکتب طب حکمی ایران، نباید آنها را به طور بلندمدت مصرف کرد؛ زیرا سنا در درازمدت موجب تنبلی روده و وابستگی آن می شود و همچنین عارضه ای به نام مگاکولون یعنی گشادی و نارسایی عضلانی روده ایجاد می کند